Kamulaştırma Nedir? ve Acele Kamulaştırma Nedir?

Kamulaştırma, devletin veya kamu tüzel kişiliklerinin kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyete ait taşınmazları bedel karşılığında satın alması işlemidir. Bu süreç, Anayasa ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir. Kamulaştırma, özellikle altyapı projeleri, ulaşım ağları, eğitim ve sağlık tesisleri gibi kamu hizmetleri için uygulanmaktadır. Bu yazımızda, kamulaştırma sürecini, hukuki çerçevesini, itiraz yollarını ve acele kamulaştırma kavramını ele alacağız.

1. Kamulaştırma Nedir?

Kamulaştırma, kamu yararı doğrultusunda devletin özel mülkiyete ait taşınmazları belli bir bedel karşılığında satın almasıdır. Kamulaştırma süreci, devletin veya yetkilendirilmiş kamu kurumlarının kamu hizmeti amacıyla taşınmaz sahiplerinden rıza olmadan taşınmazı devralmasını sağlar.

Kamulaştırmanın temel unsurları:

• Kamu Yararı: Kamulaştırma ancak kamu yararı gerekçesiyle yapılabilir.
• Bedel Ödeme Zorunluluğu: Devlet, kamulaştırılan taşınmazın bedelini ödemek zorundadır.
• Hukuki Süreçlere Uyma Zorunluluğu: Kamulaştırma, hukuka uygun yapılmalı ve mülk sahiplerine itiraz hakkı tanınmalıdır.

2. Kamulaştırma Süreci Nasıl İşler?

Kamulaştırma süreci belirli aşamalardan oluşur:

1. Kamu Yararı Kararı: Yetkili idare (belediye, devlet kurumu vb.) taşınmazın kamulaştırılması için kamu yararı kararı alır.
2. Tapu ve İmar İncelemesi: Kamulaştırılacak taşınmazın mülkiyet durumu, imar planları ve değerleme işlemleri yapılır.
3. Bedel Tespiti ve Anlaşma Görüşmeleri: Taşınmazın değeri belirlenir ve mülk sahibine teklif edilir.
4. Uzlaşma Süreci: Taraflar anlaşırsa taşınmaz kamulaştırılır, anlaşmazlık halinde mahkemeye başvurulur.
5. Mahkeme Süreci: Bedel üzerinde anlaşmazlık varsa, kamulaştırma bedeli mahkeme tarafından belirlenir.
6. Tapu Tescili ve Mülkiyet Devri: Kamulaştırılan taşınmazın tapusu ilgili idareye devredilir.

3. Acele Kamulaştırma Nedir?

Acele kamulaştırma, devletin acil durumlarda taşınmazları hızla kamulaştırmasını sağlayan özel bir kamulaştırma türüdür. Bu işlem, kamu hizmetlerinin gecikmeden yürütülmesi için Anayasa’nın 46. maddesi ve Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.

Acele Kamulaştırmanın Özellikleri:

• Mahkeme Kararı Beklenmez: Acele kamulaştırma durumlarında taşınmazın bedeli belirlenmeden el konulabilir.
• Devletin Kamu Yararı Gerekçesi Gözetilir: Acil altyapı projeleri, savunma ve doğal afetler nedeniyle uygulamaya konulabilir.
• Bedel Daha Sonra Belirlenir: Mülk sahibine ödeme mahkeme sürecinde kesinleşir.
• Hızlandırılmış Hukuki Süreç: Devlet, mülk sahibinden izin almadan taşınmazı kullanabilir, ancak tazminat süreci devam eder.

Acele Kamulaştırma Hangi Durumlarda Uygulanır?

• Doğal Afetler ve Acil Durumlar: Deprem, sel gibi doğal afetlerde hızlı altyapı çalışmaları.
• Savunma ve Güvenlik Projeleri: Askeri tesisler, sınır güvenliği için gerekli arazilerin alınması.
• Enerji ve Ulaşım Projeleri: Barajlar, otoyollar, demiryolları gibi büyük ölçekli altyapı projeleri.

Acele kamulaştırma işlemi için Cumhurbaşkanı kararı gereklidir ve karar Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra uygulanmaya başlanır.

4. Kamulaştırmaya İtiraz Yolları

Kamulaştırmaya karşı taşınmaz sahiplerinin belirli hakları bulunmaktadır. Kamulaştırma sürecinde aşağıdaki itiraz yolları kullanılabilir:

• İdari İtiraz: Kamu yararı kararının iptali için ilgili idareye başvurulabilir.
• Kamulaştırma Bedeline İtiraz: Belirlenen bedelin düşük olduğu düşünülüyorsa, mahkemeye başvurulabilir.
• Kamulaştırma İşleminin İptali Davası: Kamulaştırma kararının hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle idare mahkemesinde dava açılabilir.
• Kamulaştırmasız El Atma Davası: Devletin kamulaştırma yapmadan bir taşınmaza el koyması durumunda mülk sahibinin tazminat talep etmesi mümkündür.

5. Kamulaştırma Bedeli Nasıl Belirlenir?

Kamulaştırma bedeli belirlenirken şu kriterler dikkate alınır:

• Piyasa Değeri: Taşınmazın bulunduğu bölgedeki rayiç bedel üzerinden değerlendirme yapılır.
• Ekspertiz Raporu: Bağımsız değerleme uzmanları tarafından taşınmazın bedeli belirlenir.
• Kullanım Amacı ve İmar Durumu: Taşınmazın imar durumu ve kullanım amacı kamulaştırma bedelini etkileyen unsurlardır.
• Zarar ve Mağduriyetlerin Giderilmesi: Kamulaştırma nedeniyle oluşan zararların karşılanması için ek ödemeler yapılabilir.

6. Kamulaştırmaya İlişkin Sıkça Sorulan Sorular

1. Kamulaştırmaya itiraz etmek için ne kadar sürem var? Kamulaştırma kararına itiraz süresi, kararın tebliğinden itibaren 30 gündür.

2. Acele kamulaştırmada ödeme ne zaman yapılır? Devlet, öncelikle taşınmaza el koyar, ancak bedel daha sonra mahkeme süreciyle belirlenir.

3. Kamulaştırılan taşınmaz geri alınabilir mi? Eğer taşınmaz kamu yararı amacı dışında kullanılmışsa, sahipleri geri alma hakkına sahip olabilir.

4. Acele kamulaştırmaya nasıl itiraz edilir? İdare mahkemesine başvurarak işlemin hukuka uygun olup olmadığını incelettirebilirsiniz.

Kamulaştırma ve acele kamulaştırma, kamu yararına projelerin gerçekleştirilmesi için kullanılan hukuki süreçlerdir. Ancak, taşınmaz sahiplerinin haklarını bilmeleri ve gerektiğinde itiraz etmeleri büyük önem taşır.